• [ Pobierz całość w formacie PDF ]
    Jurij Andruchowycz OSTATNIE TERYTORIUMEseje o UkrainiePrze�o�y�y Ola Hnatiuk Katarzyna Koty�ska Lidia Stef anowskawydawnictwo^RzarneWo�owiec 2002Projekt ok�adki i stron tytu�owych KAMIL TARGOSZFotografie na ok�adce i w �rodku tomu �byTADEUSZ ROLK� /AGENCJA GAZETACopyright �by JURIJ ANDRUCHOWYCZ, 2002Copyright � for the Polish edition byWYDAWNICTWO CZARNE, 2002Copyright � for the Polish translation byOLA HNATIUK, KATARZYNA KOTYNSKA,LIDIA STEFANOWSKA, 2002Uk�ad tekst�w FILIP MODRZEJEWSKIRedakcja i korekta FILIP MODRZEJEWSKI, MONIKA SZNAJDERMANProjekt typograficzny i sk�ad komputerowy ROBERT OLE� � DESIGN PLUS 31-029 Krak�w, ul. Morsztynowska 4 tel. 012 432 08 52Druk i oprawaDRUKARNIA WYDAWNICTW NAUKOWYCH SA 90-450 ��d�, ul. �wirki 2ISBN 83-87391-54-9WYDAWNICTWO CZARNE S.C. Wo�owiec u, 38-307 S�kowa tel. 018 351 oo 70, 0502 318 711fax 018 353 63 60e-mail: info@czarne.com.plwww.czarne.com.plWo�owiec 2002Wydanie I Ark. wyd. 6,3; ark. druk. 9,5JURIJ ANDRUCHOWYCZ (1960) urodzi� si� i mieszka w Iwano--Frankiwsku (Stanis�awowie) na Ukrainie. Prozaik, eseista, poeta i t�umacz. Zadebiutowa� w 1985 roku tomem wierszy Niebo ip�oszczi. Kolejne ksi��ki poetyckie Andruchowycza: Seredmistia (1989) i Ekzotyczni ptacby i ros�yny (1991) utrwali�y jego pozycj� jako jednego z prekursor�w nowego nurtu w poezji ukrai�skiej. Trzy swoje powie�ci opublikowa� po raz pierwszy na �amach kijowskiego miesi�cznika �Suczasnist"': w roku 1992 ukaza�y si� Rekreatiji (drugie wydanie 1997; poi. tytu�: Rekreacje), w roku 1993 Moskowiada. Powist' zachiw (drugie wydanie 1997; poi. tytu�: Moscofiada. Powie�� grozy) i w roku 1996 Perwerzija (nowe wydanie 1997). Ostatnio wyda� ksi��k� eseistyczn� Dez-orijentacija na miscewosti. Sproby (Iwano-Frankiwsk, 1999).W1987 roku wraz z Wiktorem Neborakiem i O�eksandrem Irwa�cem za�o�y� grup� poetyck� Bu-Ba-Bu.W Polsce ukaza�y si� jego dwie powie�ci: Rekreacje (1994) i Moscofiada. Powie�� grozy (2000), a tak�e zbi�r esej�w Erz-berz--perc (1996) i napisana wsp�lnie z Andrzejem Stasiukiem Moja Europa. Dwa eseje o Europie zwanej �rodkow� (2000, 2001).Wkr�tce uka�e si� w naszym wydawnictwie powie�� Per-wersja w przek�adzie Oli Hnatiuk i Renaty Rusnak.OKOLICA I NIEOBECNO��Okolica by�a wyspowa, p�nocna, dosta� si� tam mo�na by�o tylko przez wod�, m�wi�c dok�adnie, przez wody Zatoki Fi�skiej. Poradzono mi, bym odwiedzi� to miejsce ze wzgl�du na chroniczny w stolicy Finlandii brak intensywnych wra�e� krajobrazowych. Helsinki to niezwykle wygodne, przyjemne, ale � takie odnios�em wra�enie � niezbyt ciekawe miasto. Sytuacj� mog�a uratowa� tylko morska twierdza.Twierdza, podobnie jak wszystko w tym kraju, ma dwie nazwy � fi�sk� i szwedzk�. Oficjalna wersja g�osi, �e nie ma w Finlandii szwedzkiej mniejszo�ci, s� natomiast szwedzkoj�-zyczni Finowie. Z szacunku dla nich wszystkie napisy s� dwuj�zyczne i szwedzki jest, jak powiedzia� jeden znajomy dowcipni�, �drugim mi�dzy r�wnymi". Zreszt�, b��kaj�c si� po miejskich labiryntach dzisiejszej helsi�skiej piktografii i toponimii, z czasem nauczy�em si� zwraca� uwag� wy��cznie na szwedzkie napisy, jakie� nitki korzeni ��czy�y je wszak�e ze �wiatem germa�skim, sakso�skim, gockim � a fi�skich nazw po prostu nie dawa�o si� doczyta� do ko�ca. Zupe�nie inna rodzina j�zykowa, niezno�nie trudna dla cudzoziemca struktura, szesna�cie przypadk�w i tak dalej.Tak wi�c po szwedzku twierdza ta nazywa si� Sveaborg, czyli w�a�nie Szwedzka Twierdza. Fi�ska nazwa z kolei g�osi co� wr�cz przeciwnego � Suomenlinna. Tak si� przyj�o i tak s� one u�ywane, jedna obok drugiej, na wszystkich mapach i planach, we wszystkich przewodnikach � Suomenlinna, Sveaborg.By�a sobota, masa swobodnie ubranych ludzi, maj�cych ochot� na morski spacer z dzie�mi, psami, plecakami i rowerami, czarno-��ty tramwaj wodny odp�ywa� z przystani w pobli�u pa�acu prezydenckiego, podr� trwa�a nieca�e p� godziny � wzd�u� bulwaru Katajanokanlaituri/Skatuddskajen, obok wyspy Yalkosaari/Blekholmen, przez wiatr na pok�adzie, przez niezrozumiale s�owa, przez wszystkie szesna�cie przypadk�w, wypadk�w i tak dalej.By� mo�e to w�a�nie sprawi�o, �e po przybyciu na wysp� ruszy�em nie ze wszystkimi, ale na prawo � w stron� jakich� czarnych mur�w, g�sto poros�ych zielskiem (po�owa czerwca, P�noc, na wp� rozgrzane, na wp� zetla�e dmuchawce). �wiadczy�o to o opuszczeniu i zaniedbaniu, by�o mi dobrze w samotno�ci, za murami mog�a znajdowa� si� wymarzona twierdza. Ale by�a tam tylko grupa jakich� ��tych budynk�w koszarowego typu, pustych i cichych, jakie� dawne wi�zienie na wyspie, koszary czy wojskowa szko�a marynarki, albo wszystko to naraz. Mury miejscami odrapane, fi�ska flaga na maszcie nad g��wnym wej�ciem i ani �ywego ducha. By�y co prawda ogromne jesiony na �rodku placu, a na nich ca�a eskadra wron, kt�re powita�y mnie niesamowitym wrzaskiem � jakbym by� jakim� admira�em. I tyle.Do powrotnego promu zosta�a prawie godzina. Nie spieszy�em si� i powoli prze�ywa�em t� chwil�: bezludzie, wrony, trawa. Potem � z tym samym skupieniem � obszed�em teren wzd�u� mur�w. Od czasu do czasu trafia�em nad morze, blade i ciche. Ma��e�stwo niem�odych Turk�w jad�o obiad, za st� s�u�y� im zwyk�y przybrze�ny kamie�. Sfotografowa�em mew� na bastionie. Nie by�o nic wi�cej do zrobienia.�Okolica korzysta z cz�owieka � z jego skupienia, z tego, �e przebywa on w optycznej melancholii. Podobnie jak zwierciadlane odbicie, okolica potrzebuje cudzego spojrzenia, by mog�a pojawi� si� i zdradzi� swoj� obecno��" � tak m�wi� ferga�-ski poeta Szamszas Abdu��ajew kilka dni p�niej. Wyda�o mi si�, �e go rozumiem. x;Nagle zrozumia�em tak�e i to, �e w ko�cu nie zobaczy�em twierdzy. Uzna�em za twierdz� co� innego i zmarnowa�em mas� cennego czasu. Przecie� trzeba by�o tam i�� razem ze wszystkimi, od razu, wtedy po przyp�yni�ciu. Gwa�townie rzuci�em si� na drugi koniec wyspy, mijaj�c kioski z piwem, korty tenisowe, lutera�ski ko�ci� i drewniane domy. Twierdza znajdowa�a si� na sztucznym pag�rku, wymy�li� j� kiedy� szwedzki kr�l Gustaw iv � mimo woli przychodzi�a na my�l ca�a marno�� tego �wiata, nieziszczone d��enia Szwecji do stania si� ba�tyckim imperium, mocarstwem, przypomina�a si� Po�-tawa, Kronsztad, Twierdza Michaj�owska w Petersburgu, przypomina�o si� �historia mog�a wygl�da� inaczej". Na dziedzi�cu twierdzy, jak zawsze, k��bili si� Japo�czycy. Nie wiadomo po co sfotografowa�em pomnik szwedzkiej floty wojennej. Okolica korzysta�a ze mnie. Nie mia�em nic przeciwko temu.(prze�o�y�a Katarzyna Koty�ska)Tu i tylko tuMieszkam w jednym z takich miast, gdzie zupe�nie nieunikniona jest mi�o�� do archeologii, nawet jakie� dziwne od niej uzale�nienie. �Archeologia" jest dla mnie poj�ciem do�� szerokim � to przede wszystkim mo�liwo�� odszukiwania �lad�w przesz�o�ci, zanurzania si� w coraz to g��bsze jej warstwy. Wydaje mi si�, �e na tym �wiecie istnieje co� takiego, jak szczeg�lna stanis�awowska (�stanis�awowsko-frankiwska"?) gra nawarstwie�. Od kilku dziesi�cioleci � faktycznie od dzieci�stwa � staram si� w dost�pny sobie spos�b reagowa� na t� gr�. W moim arsenale znajduj� si� zapewne narz�dzia nie najdoskonalsze � obserwacja, pami��, poezja, nocne koszmary. Jako dwudziestolatek stara�em si� za wszelk� cen� porzuci� to miasto, chcia�em je zamieni� na znacznie bardziej wyrazisty, bogatszy i do tej pory faworyzowany przeze mnie Lw�w. Na szcz�cie pr�ba ucieczki by�a nieudana � pozosta�em tam, gdzie, wida�, pozostan� ju� do ko�ca swoich dni � w mie�cie nieudacznik�w, pijak�w, nie zrealizowanych los�w i talent�w, mie�cie nieco prowincjonalnym, jakich na mapie Ukrainy jest co najmniej kilkaset. Ale tak naprawd� tylko jedno.Tadeusz Rolk� przyjecha� w sam� por�, by sta� si� �wiadkiem wspomnianej gry. Powierzchowny � w obu znaczeniach � remont budowli, znanej od niepami�t-nych sowieckich czas�w jako Desert-Bar (o, pami�tam, pami�tam te lepkie lody, te wstr�tne syropy o aptecznym posmaku!), niespodzianie ods�oni� polsko��. Spod kory nowszych warstw tynku wy�oni�y si� inne litery, inna grafika i inne s�owa. Na przyk�ad pi�kne i dzi� ju� chyba nikomu niepotrzebne s�owo �tapicerja". Nie, nie �ta piz-zeria", a w�a�nie �tapicerja" � co� w r�wnej mierze �aci�skiego, jak i �redniowiecznego. Tadeusz Rolk� przyjecha� akurat w sam� por� � nast�pnego dnia wszystkie te napisy znowu tymczasowo znik�y, a� do nowych kosmetycznych zmian, znik�y pod naj�wie�sz� warstw� � warstw� czego? Jak si� nazywaj� warstwy w palimpsestach? Bardzo lubi� te napisy, wyzieraj�ce tu i �wdzie ze wszystkich mo�liwych dziur, szczelin w fundamentach, spod prog�w, z pod�wiadomo�ci miasta. To mog� by� nie tylko fragmenty mur�w. To czasem zaledwie stare uliczne pompy, pozosta�o�ci kratek kanalizacyjnych (poczynaj�c od wrze�nia, zasypane jesiennymi li��mi i spadaj�cymi w nie kasztanami � tu cytuj�; to nie moje spostrze�enie, lecz znajomego w�drownego filozofa). To tak�e, na przyk�ad, stare ceg�y, kt�re zdarzaj� si� wsz�dzie, nie tylko tam, gdzie zburzono jeszcze jeden dom � a na ka�dej z nich odczytamy imi� pewnego ceglanego magnata, w rodzaju �Serafini" albo �Rauch", albo co� podobnego. Polskie ceg�y czasem jeszcze si� przydaj� w nowych murach, tak jak przydatne w precyzyjnej pracy odwa�ania s� pocztowe szalki w okienku przesy�ek i paczek na poczcie g��wnej (fabryka wag w Lublinie, 1928 � jak �wiadczy napis na miedzianej tabliczce).Nawet nie zauwa�y�em, jak si� sko�czy�a, min�a, pozosta�a gdzie� za mn� smuga czasu, zamieszkana przez ludzi pami�taj�cych dok�adnie, a co wa�niejsze � epicko, jak by�o za Polszczi. Starzy Ukrai�cy wymawiali to s�owo z akcentem na ostatniej sylabie, by maksymalnie je odda-lic od w�a�ciwego polskiego brzmienia. Ci mimowolni po�rednicy w moich prywatnych wykopaliskach faktycznie ju� sami odeszli do fizycznego stanu �nawarstwienia" w zapobiegliwie przygotowanych cmentarnych grobowcach. Mnie za� (nam?) pozostaje tylko labirynt ma�omiasteczkowej mitologii i ledwo odczuwalny, jak w strumieniu wody z ulicznej pompy,... [ Pobierz całość w formacie PDF ]

  • zanotowane.pl
  • doc.pisz.pl
  • pdf.pisz.pl
  • wzory-tatuazy.htw.pl