• [ Pobierz całość w formacie PDF ]

    1

    Dziedzictwo kulturowe Karmelu w Polsce

    Cztery wieki Karmelitów Bosych w Polsce (1605–2005)

    Praca zbiorowa pod red. Andrzeja Ruszały OCD

    Wydawnictwo Karmelitów Bosych

    Kraków 2005

    Andrzej Borowski

    , zresztą autora czterotomo­we­go, podstawowego opracowania historii domów karmelitańskich w dawnej Polsce, ani też ograniczona czasowo do okresu początkowego karmelitów bo­sych
    w Polsce bibliografia o. Jakuba Filka (Ottona od Aniołów). Możliwe, że zapo­wie­dzią tego rodzaju oczekiwanej inicjatywy bibliograficznej jest liczące około setki rozmaitych pozycji zestawienie obecne na stronie internetowej krakowskie­go archiwum zakonu. Sporo ważnych materiałów bibliograficznych zawierają niektóre monografie historyczne (np. o. Czesława Gila i o. Benignusa Józefa Wa­nata), a także dysertacje szczegółowe poświęcone lokalnym zbiorom biblio­tecz­nym oraz twórczości literackiej polskich karmelitanek i karmelitów.

    Skrócone bodaj, ale zapewne konieczne w tym miejscu wyliczenie owych nielicznych przecież książek i rozpraw zacząć trzeba od prac Karola Górskiego, który nowoczesne badania w interesującym nas przedmiocie kierunku zainicjo­wał. On to właśnie, zajmując się opracowaniem źródeł do dziejów polskiej du­chowości, zwrócił uwagę młodszych i najmłodszych już badaczy na twórczość literacką karmelitanek i karmelitów polskich. Jak wynika z zestawienia biblio­graficznego opracowań, które z inspiracji Karola Górskiego się rozwinęły, jego najważniejszą bodaj zasługą było zwrócenie uwagi przede wszystkim na pisma Anny Marii Marchockiej, czyli M. Teresy od Jezusa. Początki tych studiów nie były jednak łatwe. Pierwsze dziesięciolecia powojenne nie sprzyjały u nas pod każdym względem szerszemu zainteresowaniu się badawczemu karmelitańską, ani też w ogóle religijną kulturą literacką, zarówno polską, jak i zagraniczną. Do­pie­ro wyraźny powrót – w połowie lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku – do rze­czo­wych, chociaż motywowanych także swego rodzaju urzeczeniem, studiów nad barokiem oraz wiążącymi się z tym prądem zagadnieniami religijnymi, filozo­ficz­nymi i estetycznymi, doprowadził m.in. także i do podejmowania prac badaw­czych nad dawną polską kulturą karmelitańską, zwłaszcza zaś karmelitańskim mistycyz­mem wyrażanym w poezji. Ożywienie zainteresowań tą tematyką przejawiło się w rozmaitych co do zakresu, poziomu popularności i rozmiarów publikacjach. Odsłaniały one coraz to inne, a także coraz ciekawsze materiały, co dopro­wa­dziło
    w końcu do zasadniczej zmiany postaw badawczych i krytycznych wobec tekstów odsuwanych do niedawna poza obszar wartościowej artystycznie literatury.

    Jednym z pierwszych przejawów owego nowego nastawienia był pre­kur­sorski wobec późniejszych opracowań karmelitańskiej kultury literackiej esej Jana Błońskiego poświęcony staropolskiej poezji mistycznej. Nie był to w przy­pad­ku tego autora przejaw ekscentryzmu badawczego, jego bowiem rewelacyjna, ogło­szona rok wcześniej monografia Mikołaja Sępa Szarzyńskiego opierała się na głębokich przemyśleniach funkcjonalnych związków pomiędzy konceptystyczną stylistyką charakterystyczną dla europejskiej estetyki literackiej drugiej połowy XVI w. a tymi nurtami religijności potrydenckiej, które bliskie były mistyce, zwłaszcza mistyce hiszpańskiej lub wręcz z niej właśnie czerpały inspiracje. Moż­na powiedzieć, że wytyczonym przez Jana Błońskiego szlakiem myśli podążyły następne pokolenia badaczy literatury staropolskiej, zainteresowanych problema­tyką twórczości religijnej o charakterze osobistym, refleksyjno-medytacyjnym, modlitewnym, wreszcie i mistycznym. Spośród idących tym samym mniej więcej tropem bo urzeczonych mistyką literacką autorów, wymienić trzeba wysoce sa­mo­dzielnego koncepcyjnie badacza staropolskiej poezji religijnej Antoniego Czyża oraz znawczynię rękopisów karmelitańskich Halinę Popławską. Antoni Czyż jako jeden z pierwszych po Czesławie Hernasie zastosował aplikowane przez autora akademickiej syntezy baroku angielskie pierwotnie określenie „poezja me­tafizyczna” do polskich poetów czynnych w drugiej połowie w. XVII oraz
    w pierwszej połowie w. XVIII, poświęcając poezji karmelitańskiej zachowanej
    w rękopisach osobny rozdział swej książki.

    Studia historycznoliterackie zainspirowane problematyką karmelitańską
    w staropolszczyźnie rozwijały się potem zasadniczo w dwóch kierunkach. Zwró­cono mianowicie większą uwagę na badania materiałowe tekstów rękopiśmien­nych, w rękopisach bowiem, a nie w książkach drukowanych, znajdowały się najciekawsze utwory odzwierciedlające duchową kulturę Karmelu, zatem więc
    i najbardziej wartościowe źródła służące do poznania stylistyki literatury mistycz­nej i medytacyjnej. To ukierunkowanie badań ważne jest i warte wzmianki w tym miejscu o tyle, że stanowiło podstawę do rewizji mocno zideologizowanych, obiegowo-szkolnych poglądów na temat literackiej kultury polskiego baroku zwa­nej lekceważąco (a przecież słusznie) „kulturą rękopisów”. Można zatem stwier­dzić, że zainteresowania, które wzbudziła staropolska literatura karmelitańska, choćby tylko pośrednio skłoniły jednak przynajmniej część młodych literatu­roznawców do żmudnej, ale jakże pasjonującej lektury klasztornych rękopisów,
    z drugiej zaś strony, jak sądzę, przyczyniły się do częściowego bodaj otwarcia tych zasobów, dotąd raczej nieufnie strzeżonych, i udostępnienia ich owym bada­czom. Wydaje się, że jest w tej chwili odpowiedni czas i miejsce, aby – puentując tę część wypowiedzi – stwierdzić zdecydowanie wyraźny deficyt prac naukowych poświęconych twórczości literackiej polskich karmelitów bosych, w których moż­na by i trzeba opisać stylistykę męskiego podmiotu lirycznego (w poezji mo­dli­tew­nej czy mistycznej) lub podmiotu mówiącego w tekstach retorycznych (modlitwach prozą, traktatach czy kazaniach).

    Prace Haliny Popławskiej są z kolei reprezentatywne dla drugiego kie­run­ku badań, który ze wspomnianych wyżej inspiracji się rozwinął. Są to miano­wi­cie stud...

    [ Pobierz całość w formacie PDF ]
  • zanotowane.pl
  • doc.pisz.pl
  • pdf.pisz.pl
  • wzory-tatuazy.htw.pl