• [ Pobierz całość w formacie PDF ]
    //-->Towarzystwo NaukoweKatolickiego Uniwersytetu LubelskiegoKatedra Metodologii Nauk KULAndrzej BronkPrace Wydziału Filozoficznego 69Studia metodologiczno-filozoficznePod redakcją Andrzeja BronkaNaukawobec religii(teoretyczne podstawynauk o religii)Lublin 1996Towarzystwo NaukoweKatolickiego Uniwersytetu LubelskiegoLublin 1996RedaktorAntoni FetkowskiIndeks nazwiskMarta FetkowskaSkładkomputerowyAnna KopiecWydaniepublikacjidofinansowaneprzez Komitet Badań NaukowychPamięciks.prof. Wilhelma Schmidta SVD (1868-1954),ks. prof. Stanisława Kamińskiego (1919-1986)- dzięki którym książka ta powstałaISBN 83-86668-44-X© Copyright by Towarzystwo Naukowe KUL 1996Wydawnictwo Towarzystwa NaukowegoKatolickiego Uniwersytetu Lubelskiegoul. Gliniana 21. 20-616 Lublin, tel. (0-81) 55-01-93, 54-31-77, fax 54-31-77Wydanie I. Ark. wyd. 18. Ark. druk. 15,75. Papier offset, kl. III, 80Oddano do powielania i powielanie ukończono w sierpniu 1996 r.Druk: „Tekst", ul. 1 Maja 51, 20-410 LublinSpis treściWprowadzenie ..........................................................................................................1.2.3.4.5.6.7.8.Nazewnictwo .......................................................................................................Dzieje badań nad religią ...................................................................................Sytuacja po roku 1945 .......................................................................................Metodologiczny status nauk o religii ..............................................................Wielość i jedność nauk o religii ......................................................................Spór o przedmiot i metodę ............................ . ...................................................Problem definicji religii .....................................................................................Zalożeniowość i obiektywnośćw badaniach nad religią .....................................................................................Prawdziwość religiiw świetle nauk religiologicznych .....................................................................Krytyka religii .....................................................................................................Teologia religii .....................................................................................................Filozofia religii .....................................................................................................Analityczna filozofia religii, logika religiii semiotyka języka religijnego ..........................................................................Historia religii .....................................................................................................Etnologia religii i etnoreligioznawstwo ..........................................................Fenomenologia religii ..........................................................................................Socjologia religii ..................................................................................................Psychologia religii .......................................... ...................................................Geografia religii i ekologia religii ...................................................................9-1517-2021-2931-4345-5253-6567-7577-8789-989.10.11.12.13.99-122123-127129-136137-15114.15.16.17.18.19.153-162163-168169-176177-188189-201203-212213-222Zakończenie .................................................................................................................223-225Science and Religion(the Epistemological Foundations of Religiology). Summary .Bibliografia ...................................................................................................................233-244Indeks nazwisk ............................................................................................................245-25222ContentsWprowadzenieIntroduction .................................................................................................................9 15Od podjęcia systematycznych badań nad religią minęło więcej niż sto lat.1. Terminology .........................................................................................................17-20W tym czasie nauki o religii, określane mianem „nauk religioznawczych" czy2. The History of the Study of Religion(s) .........................................................21-29„religioznawstwem",aprzezemniechętnie„naukamireligiologicznymi",3. Situation after 1945 ...........................................................................................31-43rozrosły się treściowo i zakresowo, usamodzielniły i okrzepły instytucjonalnie.4. Methodological Status of the Study of Religion(s) .....................................45-52Określając badania religii naukowymi, nie mam na myśli scjentystycznego5. Plurality and Unity of the Study of Religion(s) .............................................53-65pojęcia nauki, zawężonego do nauk przyrodniczych, lecz szerokie, wiązane w6. The Controversy about the Subject and Method.............................................67-75starożytności z poznaniem typuepisteme,a w średniowieczu -scientia.7. The Definition of Religion .................................................................................77-87Omawiane przeze mnie zagadnienia należą do metareligiologicznych: ich bez-8. Assumptions and Objectivitypośrednim przedmiotem nie są same zjawiska religijne (religia) lub wyjaś-in the Study of Religion(s) ...............................................................................89-98niające je teorie, lecz nauki badające religię1. Tytułu książki,Nauka wobec9. The Truth of Religionreligii,nie należy rozumieć - w duchu pozytywizmu - jako chęci wyłożeniain the Light of the Study of Religion(s) .........................................................99-122złożonego problemu stosunku nauki do religii lub omówienia merytorycznych10. The Critiąue of Religion .....................................................................................123-127wyników naukowych badań nad religią, lecz - zgodnie z podtytułem - jako11. Theology of Religion ..........................................................................................129-136namysł nad naukami religiologicznymi. Nie występuję jako religioznawca12. Philosophy of Religion .......................................................................................137-151prowadzący przedmiotowe rozważania nad religią, lecz jako filozof nauki13. Analytical Philosophy of Religion, the Logic of Religion,zainteresowany metodologiczną pozycją nauk o religii.and the Semiotics of Religious Language ......................................................153-162 Zamiarem moim nie było też napisanie kolejnego wstępu do badań nad14. History of Religion .............................................................................................163-168zjawiskami religijnymi, lecz przedstawienie złożonych problemów, które rodzi15. Ethnology of Religion .........................................................................................169-176naukowe ich badanie. Interesuje mnie status epistemologiczny nauk o religii,16. Phenomenology of Religion ..............................................................................177-188tj. poznawcze możliwości, oraz status metodologiczny, tj. przedmiot, cel,17. Sociology of Religion ..........................................................................................189-201metoda i struktura. W ujęciu Kanta zainteresowania moje są transcendentalne,18. Psychology of Religion .......................................................................................203-212gdy pytam o warunki możliwości oraz granice różnych sposobów podejścia19. Geography of Religion and Ecology of Religion ..........................................213-222do religii: humanistycznych, filozoficznych i teologicznych2. Zależy mi naConclusion ....................................................................................................................223-225Science and Religion(the Epistemological Foundations of Religiology). Summary .Bibliography ...............................................................................................................233-244Index of Names ............................................................................................................245-252227-231„Teoria nauki o religii zajmuje się teoretycznymi problemami, metodologią i historiąnauki o religiach" [W. Tyloch 1984 s. 266]. Rozwinięcie informacji bibliograficznej zawartejw nawiasach kwadratowych znajdzie Czytelnik w „Bibliografii".Na obecność w badaniach nad religią „wewnętrznej logiki" zwraca uwagę N. Smart [1973s. 8].WPROWADZENIE11NAUKA WOBEC RELIGII5pokazaniu, co kryje się za opcjami metodologicznymi i sporami terminolo-gicznymi w prowadzonych badaniach. Co jest przedmiotem badań religiolo-gów? Jakie stawiają oni sobie zadania i problemy? Jakie stosują metody? Jakajest wartość poznawcza uzyskiwanych wyników? W jakiej mierze nauki reli-giologiczne realizują tradycyjny, dzisiaj poddawany krytyce, ideał racjo-nalnościiobiektywności:bezinteresownegoposzukiwania„absolutnej"prawdy? Co rzeczywiście mogą one powiedzieć na temat religii?Chęć zaprezentowania rodzaju raportu o sytuacji metodologicznej współ-czesnych nauk o religii sprawia, że książka jest pełna cytatów, dokumen-tujących i poszerzających przypisów oraz not bibliograficznych. Chciałemułatwić Czytelnikowi zrozumienie problemów, o których nie może przeczytaćpo polsku. Niewiele bowiem jeszcze jest polskich przekładów ważnych tek-stów na temat religii i sposobów jej badania. Zdaję sobie sprawę, że nadmiarinformacji bibliograficznej może również utrudniać lekturę książki. Fakt, żewystępuję jako metodolog zainteresowany rozumiejącym sprawozdaniem zestanu współczesnych nauk o religii, zwalnia mnie od wyraźnego zajmowaniastanowiska w sprawach merytorycznych, chociaż mam je naturalnie i Czytel-nik, jak wierzę, potrafi je dostrzec.Dla zdania sobie sprawy z wielości sposobów badania religii, którychźródłemjestkulturowebogactwoizróżnicowaniezjawiskreligijnych,odwołuję się do współczesnej filozofii nauki i metodologii nauk. Naukireligiologiczne,metodologiczniebliskienaukomhumanistycznym(spo-łecznym), napotykają na podobne jak one problemy badawcze. Zajęcie wyraź-nego stanowiska metodologicznego w sprawie naukowych badań nad religiąutrudnia m. in. różnorodność współczesnej filozofii nauki. Występują w niejtak różne sposoby widzenia nauki, jak standardowe{standard view)logicz-nego pozytywizmu (empiryzmu), Popperowskie, Kuhnowskie, Feyerabendow-skie,postanalityczne,neopragmatycznelubhermeneutyczne(W.Dilthey,M. Heidegger i H.-G. Gadamer). Korzystam z każdej tradycji metodolo-gicznej, która pomaga w zrozumieniu sposobów badania religii. W wypadkumetateoretycznych badań nad naukami religiologicznymi sytuacja jest równieskomplikowana. Dziedzina ta, mimo od dawna prowadzonych badań i wieluprac podejmujących wprost metodologiczne zagadnienia związane z badaniemreligii3, nie jest uznawana za odrębne pole badań podstawowych4, niefiguruje w spisach instytucji naukowych i akademickich, a informacje o niejnie znajdują się w poważnych międzynarodowych bibliografiach [J. Waarden-burg 1978b s. 209]. Ostatnio, być może w związku ze stwierdzanym kryzysemw samej filozofii nauki, zainteresowania problemami metareligioznawczymisą mniejsze.Należy na wstępie rozwiać obawy, że dociekania metodologiczne, m. in.dlatego że odwołują się do wyników wiodącej metodologii nauk przyrod-niczych, stanowią w wypadku nauk humanistycznych zagrożenie dla badańprzedmiotowych i rodzą więcej problemów niż rozwiązują. W nauce - uczyhistoria - wskazana jest ostrożność przy doraźnym osądzaniu pragmatycznejprzydatności rozważań (meta-) teoretycznych. Uważam, że namysł nad meto-dologicznymstatusem(metodologicznąswoistością)poszczególnychnaukreligiologicznych - ich przedmiotem, celem, metodami (opis, wyjaśnianie,rozumienie,przewidywanie,uzasadnianie,rozstrzyganieitp.),językiem,założeniami oraz miejscem wśród innych nauk - ma również znaczeniepraktyczne (większe na ogół w naukach humanistycznych niż przyrodniczych)dla merytorycznych badań nad samymi zjawiskami religijnymi, m. in. dlatego,że może uchronić przed błędnym braniem życzeń za rzeczywistość. Podobniejak K. R. Popper dostrzegam pożytek ze studiowania (dziejów) pewnej nauki,gdyż ujawnia to założenia, które czynią ją niewrażliwą na krytykę, tj.zasadniczo niefalsyfikowalną.Przyjmując, że za sporami terminologicznymi kryją się rzeczowe, zajmujęsię najpierw różnymi i wieloznacznymi określeniami nauk o religii w prze-szłości i obecnie. Nie staram się ustalać „jedynie prawdziwego" znaczeniaistniejących określeń, gdyż bez pewnej dozy konwencji nie wydaje mi się tomożliwe. Nie proponuję też sprawozdawczej lub projektującej definicji naukreligiologicznych, gdyż nie ma określenia, które dałoby się odnieść neutralniedo całości badań nad religią. Poprzestaję na przedstawieniu poszczególnychokreśleń badań nad religią w zależności od kraju, języka i epoki, pokazaniutrudności ze znalezieniem jednego adekwatnego terminu oraz wskazaniu zwią-zanych z nim założeń. Uważając (m. in. za Th. Kuhnem), że uwarunkowaniahistoryczne odgrywają ważną rolę w uprawianiu i rozumieniu nauki, poświę-cam stosunkowo wiele miejsca dziejom europejskich badań nad religią. Czynięto wybiórczo (paradygmatycznie) w rozmiarze potrzebnym do zrozumieniaobecnej sytuacji metodologicznej nauk religiologicznych. Ogólne rozumieniedziejów badań nad religią jest ważne, niezależnie od tego, czy przyjmie sięistnienie jednej wyróżnionej nauki o religii czy wiele równouprawnionychtypów badań nad religią. Raz jeszcze, bardziej szczegółowo, zwracam uwagęna dzieje badań nad religią przy charakteryzowaniu każdej z nauk o religii.Tutaj chodziło mi o wskazanie pewnych ogólnych prawidłowości i tendencji,3Próbę metodologicznej charakterystyki nauk o religii podejmuje znana i ceniona seria J.Waardenburga Religion and Reason, poświęcona metodzie i teorii badania i interpretowaniareligii. Początek jej dala książka R. D. Bairda [1971]. Por. także ważne w tej materiimonografie J. Waardenburga [1973-1974] i F. Whalinga [1984-1985].4Uprawianie metareligioznawstwa jako wydzielonej dziedziny badań proponuje np. Z.Poniatowski [1984], [ Pobierz całość w formacie PDF ]

  • zanotowane.pl
  • doc.pisz.pl
  • pdf.pisz.pl
  • wzory-tatuazy.htw.pl