-
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
44
ANNA DUBOWIK
KATEDRA PRAWA PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ WPiA UW
Podyplomowe Studium Prawa Pracy 2008/2009
KSZTAŁTOWANIE TREŚCI STOSUNKU PRACY Część I(zasada swobody umów w prawie pracy, struktura stosunku pracy, zakres swobody stron w ustalaniu poszczególnych elementów stosunku pracy, pojęcie treści stosunku pracy, składniki treści: rodzaj pracy, miejsce pracy, czas pracy, wynagrodzenie za pracę, klauzule autonomiczne, charakter norm prawa pracy i zasada uprzywilejowania pracownika)
I. Swoboda umów w stosunku pracy
W każdym stosunku prawnym można wyróżnić elementy tworzące jego strukturę: podstawę prawną, strony (podmioty stosunku prawnego) oraz treść, czyli prawa i obowiązki stron. Stosunek pracy ma charakter zobowiązaniowy, z czego wynika szeroki zakres swobody w kształtowaniu tych elementów. W prawie cywilnym, z którego wywodzi się umowa o pracę fundamentalne znaczenie ma zasada swobody umów określana też jako zasada wolności umów bądź zasada autonomii stron. Zgodnie z art. 3531 k.c. strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny wedle swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się naturze stosunku, ustawie, ani zasadom współżycia społecznego. Zakres obowiązywania tej zasady w stosunkach pracy oraz jej uzasadnienie normatywne należą do zagadnień spornych. Choć rola stron w kształtowaniu stosunku pracy jest mniejsza niż podmiotów nawiązujących stosunki umowne regulowane prawem cywilnym, to zasada swobody umów obowiązuje także na gruncie prawa pracy. Zakres swobody stron stosunku pracy w kształtowaniu poszczególnych elementów stosunku pracy należy do zagadnień szeroko dyskutowanych. Zazwyczaj uznaje się, że na treść zasady swobody umów składają się: swoboda powzięcia decyzji co do zawarcia umowy, swoboda wyboru kontrahenta, swoboda wyboru rodzaju (typu) umowy, swoboda kształtowania treści umowy oraz swoboda wyboru formy umowy. W najszerszym rozumieniu do zasady wolności umów zaliczana bywa także możliwość ich rozwiązywania, a w ujęciu najwęższym ujęciu zasadę tę odnosi się tylko do możliwości kształtowania treści umowy.
Na gruncie prawa pracy swobodę stron co do nawiązania stosunku pracy oraz kształtowania elementów składających się na jego strukturę potwierdza zasada wolności pracy, którą można uznać za emanację cywilnoprawnej zasady wolności umów. Zasada wolności pracy ma rodowód prawno-międzynarodowy, a w Konstytucji proklamuje ją art. 65. W świetle tej zasady każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy. Wyjątki określa ustawa (art. 65 ust. 1). Obowiązek pracy może być nałożony tylko przez ustawę (art. 65 ust. 2). Zasada wolności pracy znajduje podstawy normatywne także w kodeksie pracy, w art. 10 ust. 1 oraz w art. 11 k.p.. W doktrynie prawa pracy akcentuje się swobodę stron w kształtowaniu stosunku pracy zarówno na etapie jego nawiązania, jak i w późniejszych fazach jego trwania, formułując rozmaite zasady o charakterze opisowym, jak np. zasadę swobody doboru pracowników, swobody wyboru miejsca pracy, swobody zawiązania stosunku pracy, swobody kształtowania treści stosunku pracy, racjonalnego zatrudnienia.
W myśl art. 10 ust. 1 k.p. każdy ma prawo do swobodnie wybranej pracy. Nikomu z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie, nie można zabronić wykonywania zawodu. Swoboda wyboru pracy, o której mowa w tym przepisie oznacza swobodę wyboru rodzaju pracy oraz swobodę w podjęciu decyzji o nawiązaniu stosunku pracy z danym pracodawcą. Zasada wolności pracy może być rozpatrywana w trzech płaszczyznach: 1) swobody zawarcia stosunku pracy (w tym wyboru jego podstawy), 2) swobody doboru kontrahenta 3) swobody rozwiązania stosunku pracy. Do niedawna zgłaszano wątpliwości, co tego, czy zasada wolności pracy rozciąga się także na kształtowanie treści stosunku pracy, czyli ustalanie przez strony warunków umowy o pracę. Obecnie przeważa stanowisko, iż swoboda w kształtowaniu treści stosunku pracy również jest przejawem tej zasady. Trudno bowiem mówić o zasadzie wolności pracy, w sytuacji, gdy obowiązuje wolność w wyborze kontrahenta stosunku pracy i formy tego stosunku, ale strony nie mają swobody w kształtowaniu jego treści, bądź podlegają w tym zakresie nadmiernym restrykcjom. Za przyjęciem tego poglądu przemawia brzmienie art. 11, który w sposób niebudzący wątpliwości odnosi się nie tylko do nawiązania stosunku pracy, ale także do kształtowania jego treści. Zgodnie z art. 11 w jego aktualnym brzmieniu nawiązanie stosunku pracy oraz ustalenie warunków pracy i płacy, bez względu na podstawę prawną tego stosunku, wymaga zgodnego oświadczenia woli pracodawcy i pracownika. Zasada dobrowolności odnosi się nie tylko do umownych stosunków pracy, ale także do stosunków nawiązanych w drodze aktów jednostronnych (mianowanie, powołanie wybór) w tym także aktów o charakterze administracyjnym (mianowanie). W obecnym stanie prawnym zdezaktualizował się pogląd, zgodnie z którym zasada wolności pracy odnosi się wyłącznie do zawarcia umowy o pracę, ale nie do ustalenia treści tego stosunku.
Zasada wolności pracy w zakresie, w jakim odnosi się do ustalania warunków pracy i płacy może doznawać pewnych zakłóceń, jeśli chodzi o stosunki pracy regulowane pragmatykami prawa pracy, zwłaszcza nawiązane na podstawie mianowania. W stosunkach pracy z mianowania w świetle większości pragmatyk może dojść do jednostronnych zmian treści jego treści w wyniku przeniesienia służbowego. Tak istotne elementy treści stosunku pracy, jak stanowisko, wynagrodzenie i miejsce pracy mogą ulec zmianie bez konieczności składania przez pracownika aprobujących oświadczeń woli. Nawiązując stosunek pracy na podstawie mianowania pracownik winien brać pod uwagę tę możliwość i w tym sensie można przyjąć, iż wyraża on zgodę na dokonywanie przyszłych zmian warunków pracy na zasadach przewidzianych w danej pragmatyce. Ponadto w pragmatykach prawa pracy część unormowań ma charakter ściśle bezwzględnie obowiązujący, co zawęża zakres swobody kontraktowania stron stosunku pracy, o czy niżej.
Swoboda stron w kształtowaniu elementów składających się na strukturę stosunku pracy nie jest absolutna. Jej zakres w pierwszej kolejności zależy od tego, który element jest kształtowany. Najwięcej swobody strony mają w zakresie ustalania treści stosunku prawnego, choć i ona jest ograniczona przez zasadę uprzywilejowania pracownika oraz stosunkowo nieliczne w prawie pracy przepisy ściśle bezwzględnie obowiązujące. Strony nie mają pełnej swobody, jeśli chodzi o wybór podstawy stosunku pracy. Jest to szczególnie widoczne, jeśli chodzi o pozaumowne podstawy nawiązania stosunku pracy (mianowanie, powołanie, wybór). Stosunek pracy może być nawiązany na podstawie tych aktów tylko wówczas, jeśli przepisy taką możliwość przewidują.
Również wybór rodzaju umowy o pracę poddany jest reglamentacji ustawowej, co wyklucza dowolność ustaleń stron w tym względzie. Najbardziej rygorystyczne unormowania ograniczające wybór przez strony jednego z rodzajów umów o pracę dotyczą umowy na czas określony (art. 251 k.p.).
II. Swoboda stron stosunku pracy w aspekcie podmiotowym
Z zasady wolności pracy wywodzi się nie tylko zakaz pracy przymusowej, ale także prawo pracownika do wyboru pracodawcy. Wolność jednostki w wyborze potencjalnego pracodawcy nie jest jednak absolutna. W pierwszej kolejności ograniczają ją przepisy reglamentujące wykonywanie zawodów i zajmowanie określonych stanowisk, stawiające kandydatom szereg wymogów. Wymogi te można podzielić na warunki określające: a) zawodową zdolność prawną, b) wymagania kwalifikacyjne, c) warunki o charakterze etyczno-moralnym. Do pierwszej grupy należą np. warunki odnoszące się do wieku, obywatelstwa, niekaralności, do drugiej warunki odnoszące się do wykształcenia i stażu pracy, a do trzeciej zaliczyć należy warunek nieskazitelnego charakteru (nieposzlakowanej opinii) czy też przestrzegania podstawowych zasad moralnych. Ustawodawca formułuje wymogi o charakterze moralno-etycznym wobec pracowników sfery publicznej, których stosunki pracy w pierwszej kolejności regulowane są przez pragmatyki prawa pracy. Dotyczy to m.in. sędziów, prokuratorów, członków korpusu służby cywilnej, pracowników urzędów państwowych, nauczycieli i innych. Niewłaściwa, zbyt rygorystyczna wykładnia przepisów ustanawiających wymogi moralno-etyczne, która przesuwa ciężar oceny osoby kandydata ze sfery społeczno-zawodowej w sferę życia ściśle osobistego może kolidować z zasadą wolności pracy. W sferze publicznej oznaczać to może ponadto naruszenie zasady równego dostępu obywateli do służby publicznej na jednakowych zasadach (art. 60 konstytucji).
Przepisy wprowadzające mniej lub bardziej sformalizowane warunki odnoszące się do kandydatów nie tylko ograniczają prawo pracowników do swobodnego wyboru pracodawcy, ale także krępują pracodawców w formułowaniu ofert zatrudnienia. Swobodę tę jeszcze bardziej ograniczają regulacje uzależniające możliwość wykonywania zawodu od decyzji organu państwa, albo od korporacji zawodowej.
Swoboda doboru kontrahentów stosunku pracy ograniczana jest również przez przepisy wprowadzające konkursowy tryb obsady stanowisk, zwłaszcza wówczas, gdy w procedurze konkursowej stosowane są precyzyjne kryteria oceny kandydatów.
Daleko idące ograniczenia swobody pracodawcy w doborze pracowników wynikają z przepisów statuujących po stronie pracowników przywilej „pierwszeństwa w zatrudnieniu” oraz tzw. względne prawo do zatrudnienia. Uprawnieniem pierwszego rodzaju jest prawo pracowników do ponownego zatrudnienia. Uprawnienie to wynika z normy prawnej nakładającej na pracodawcę zamierzającego nawiązać stosunek pracy obowiązek zatrudnienia w pierwszej kolejności osoby spełniającej warunki określone w ustawie. Ustawowe wskazanie kontrahenta przyszłego stosunku pracy stanowi ograniczenie zasady swobody umów po stronie pracodawcy w aspekcie podmiotowym. Z tego względu pracownicy mogą korzystać z tego uprawnienia przez ograniczony czas. Przepisy ustanawiające pierwszeństwo w zatrudnieniu mogą pozostawiać pracodawcy mniejszą lub większą swobodę w ocenie przesłanek warunkujących prawo pracownika do ponownego zatrudnienia. To, czy przepisy zawierające podstawy prawa do ponownego zatrudnienia rodzą...
[ Pobierz całość w formacie PDF ] - zanotowane.pl
- doc.pisz.pl
- pdf.pisz.pl
- wzory-tatuazy.htw.pl